جنبشی که ده سال پیش در کشورهای عربی با خودسوزی دستفروش تونسی آغاز شد و نام "بهار عربی" بر خود گرفت، هنوز به بهار نرسیده؛ نه در مصرو لیبی و نه در سوریه. تونس اما به این بهار نزدیکتر از بقیه کشورهاست.
ده سال پیش در چنین روزی (۱۷ دسامبر ۲۰۱۰) محمد بوعزیزی دستفروشی در شهر کوچک سیدی بوزید در جنوب تونس مقابل فرمانداری خود را آتش زد. گاری چوبی که او بر روی آن میوه و سبزی می‌فروخت، در همان روز برای چندمین بار از سوی یک پلیس زن ضبط شده بود و این پلیس به صورت او نیز سیلی زده بود.
آیا خودسوزی بوعزیزی یک اعتراض سیاسی بود یا یک احساس شخصی از تحقیر و زبونی؟ هرچه بود آتشی را شعله‌ور کرد که دامنه آن به دیگر کشورهای عربی نیز رسید: مصر، لیبی، سوریه و نام "بهار عربی" بر خود گرفت.
گزارشگر سرویس خبری شبکه اول تلویزیون آلمان در گزارشی تحلیلی به مناسبت دهمین سال آغاز «بهار عربی» نگاهی کرده به اوضاع این کشورها ده سال بعد از اعتراضات مردمی.
خودسوزی بوعزیزی ۲۶ ساله اعتراضاتی را در تونس شعله‌ور کرد که چهار هفته بعد منجر به سرنگونی دیکتاتور این کشور؛ زین‌العابدین بن‌علی شد. این آتش که به مصر و لیبی نیز سرایت کرده بود، دیکتاتورهای این دو کشور حسنی مبارک و معمر قذافی را نیز سرنگون کرد. آتش خشم مردم لیبی اما ظاهرا سوزاننده‌تر بود؛ معمر قذافی به دست معترضان کشته شد.
در سوریه این آتش اما بیش از هرکس دامان مردم را گرفت و منجر به جنگی داخلی شد که هنوز ادامه دارد. دیکتاتور سوریه، بشار اسد همچنان بر سر قدرت است و پای کشورهای خارجی نیز به خاک سوریه باز شده است. "بهار عربی" در هیچ جا ویرانگرتر از سوریه نبود.
در گزارش سرویس خبری شبکه اول تلویزیون آلمان در این باره همچنین آمده است که "در مصر ۱۰ سال پس از آغاز این اعتراضات، عبدالفتاح السیسی با قدرت سرکوب و دستانی خونین حکمرانی می‌کند".
تصویر محمد بوعزیزی در دست تظاهرکنندگان تونسی
تونس در مسیر دموکراسی
ظاهرا وضعیت تونس در میان این کشورها از بقیه بهتر است. این کشور توانست دوران گذار به دموکراسی را طی کند. دیپلمات‌های اروپایی پس از دیدار از این کشور مسیر طی شده به سوی دموکراسی در آنجا را تحسین می‌کنند و از تونس به عنوان "نور امیدی" در کشورهای عربی نام می‌برند.
این راه اما چندان آسان نبود. پس از فرار بن‌علی از تونس، اسلام‌گرایان دوباره به صحنه آمدند. حزب النهضة که در زمان حکومت سکولار بن‌علی ممنوع بود دوباره فعال شد و اعضای آن از تبعید بازگشتند. این حزب در انتخابات پارلمانی برنده شد و حکومت را در دست گرفت.
سلفی‌های تندرو در پی کم‌توجهی دولت فعالیت خود در بسیاری از مساجد شدت بخشیدند. چندین حمله تروریستی علیه سیاستمداران و گردشگران خارجی کشور را تکان داد و تونس را به لبه پرتگاه کشانید.
اما جامعه مدنی قوی این کشور توانست اسلام‌گراها و سکولارها را به توافق برساند و در سال ۲۰۱۴ یک قانون اساسی پیشرفته تدوین شد؛ قانونی که در آن برابری حقوقی زن و مرد، آزادی عقیده و دولتی مدنی تضمین شده و قوانین شریعت در آن جایی ندارد.
یکی از دلایل موفقیت تونس در مقایسه با مثلا مصر این است که ارتش در تونس قدرت چندانی ندارد و جامعه مدنی و سندیکاها سال‌هاست که نقش بسیار مهمی در این کشور ایفا می‌کنند.
از سوی دیگر شکست نامزد اخوان‌المسلمین محمد مرسی در مصر هشداری برای اسلام‌گراها در شمال افریقا بود.
یادواره محمد بوعزیزی در مرکز شهر سیدی بوزید
هیچ چیز تغییر نکرده»
آیا می‌توان تونس را نمونه‌ای موفق از "بهار عربی" دانست؟ کایس بوعزیزی، پسرعموی محمد بوعزیزی به خبرنگار شبکه اول تلویزیون آلمان می‌گوید: «برای جوانان هیچ چیز مطلقا تغییر نکرده، هرچند ما برای انقلاب خیلی کار کردیم. مردم همچنان در فقری بزرگ زندگی می‌کنند.»
او آن چیزی را که بسیاری از مردم تونس در سر دارند و به آن فکر می‌کنند بر زبان می‌آورد: انقلاب برای آنها هیچ به ارمغان نیاورد. تنها قیمت‌ها بیشتر شد، مالیات بالاتر رفت و بیکاری و نبود آینده بر افکار غالب است.
تعداد کسانی که معتقدند اوضاع در زمان بن‌علی بهتر بود، کم نیست. شیوع کرونا وضع اقتصادی را بدتر کرده و توریسم هم به کلی خوابیده است.
با این اوضاع جای تعجب نیست که تنها در سال جاری حدود ۱۰ هزار تونسی سعی کردند به اروپا بروند. جزیره لامپه‌دوزا در مدیترانه که از خاک ایتالیا است، چندان از سواحل تونس دور نیست. به گزارش سازمان‌های غیردولتی تونس در ۱۱ ماه گذشته ۱۲ هزار نفر سعی کرده‌اند خود را به این جزیره برسانند.
هرچند که از نظر سیاسی تونس بسیار تغییر کرده، اما برای خیلی از مردم اوضاع مثل ده سال قبل است. فساد و خودرأیی مقامات دولتی همچنان ادامه دارد. کایسا بوعزیزی می‌گوید او یک بار دستگیر شده تنها به این دلیل که پستی انتقادی در فیس‌بوک منتشر کرده و به همراه چند تن دیگر برای برگزاری تظاهرات برنامه‌ریزی کرده است. او حالا سرشار از خشم است، همان خشمی که پسرعمویش در ده سال پیش داشت.
در مرکز شهر سیدی بوزید یادواره‌ای برای محمد بوعزیزی قرار داده شده و از او به عنوان شهید یاد شده است. آیا خودسوزی او بیهوده بود؟ پسرعمویش می‌گوید: «به هیچ وجه. ما به مبارزه ادامه می‌دهیم.»
جنبشی که بوعزیزی ده سال پیش آغاز کرد هنوز به پایان نرسیده؛ نه در تونس و نه در هیچ جای دیگر.
----
دویچه وله